Neolitik dönemden Bizans’a uzanan bu mağaralar, hem arkeolojik hem de ekoturizm açısından büyük bir potansiyel taşıyor. 2025’te başlatılan koruma projeleri ve turizm etkinlikleriyle Hilar Mağaraları, Diyarbakır’ın yeni keşif noktalarından biri haline geldi.
Hilar Mağaraları’nın Tarihi: İnsanlığın İlk İzleri
Hilar Mağaraları, Ergani’ye 10 kilometre uzaklıkta, Dicle Nehri’ne yakın bir vadide yer alıyor. Mağaralar, MÖ 10.000 yıllarına uzanan Neolitik dönemde insan yerleşimlerine ev sahipliği yaptı. Arkeolojik kazılar, mağaralarda taş aletler, obsidyen bıçaklar ve avcılık kalıntıları ortaya çıkardı. Mağaraların bazıları, erken Hristiyanlık döneminde manastır ve sığınak olarak kullanıldı; Bizans dönemine ait haç motifleri ve freskler hala görülüyor. Efsaneye göre, Hilar Mağaraları’nda yaşayan bir bilgenin, Dicle’nin bereketini koruduğuna inanılıyor; bu, yerel halk arasında mağaralara mistik bir hava katıyor.
Mağaralar, doğal kaya oluşumları ve çevredeki Hilar Çayı’nın serin sularıyla dikkat çekiyor. Bölge, 300’den fazla bitki türüne ve yaban keçisi gibi hayvanlara ev sahipliği yapıyor, bu da Hilar’ı biyoçeşitlilik açısından zengin kılıyor. 2018’de koruma altına alınan mağaralar, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alıyor.
Güncel Gelişmeler: Koruma ve Ekoturizm Projeleri
2025, Hilar Mağaraları için yenilenme yılı oldu. Dicle Üniversitesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ortak projesiyle, mağaralarda yeni bir kazı sezonu başladı. 2025 kazılarında, MÖ 8.000 yılına ait bir taş oyma heykel bulundu; bu, bölgenin dini ritüeller için kullanıldığını gösteriyor. Ayrıca, mağara çevresine yürüyüş yolları ve bilgilendirme panoları eklendi, engelli erişimi için düzenlemeler yapıldı.
Ekoturizmde, Hilar Mağaraları yeni bir çekim merkezi oldu. Haziran 2025’te düzenlenen Hilar Doğa ve Arkeoloji Festivali, 15.000 ziyaretçiyle büyük ilgi gördü. Festivalde rehberli mağara turları, doğa yürüyüşleri, yerel lezzet tadımları (ciğer kebabı, karpuz, burma kadayıf) ve Dengbêj performansları yer aldı. Çocuklar için “Mağaraların Sırları” atölyesi, 600 katılımcı çekti. X platformunda #HilarFestival2025 etiketiyle 70.000 paylaşım yapıldı, Google’da “Hilar Mağaraları” aramaları %40 arttı.
Ekonomik ve Kültürel Etki
Hilar Mağaraları, Diyarbakır’ın turizm ekonomisine katkı sağlıyor. 2025’te mağaraları 50.000 turist ziyaret etti; bu, 2024’e göre %30 artış. Bölgedeki restoranlar ve hediyelik eşya dükkanları, özellikle kadın kooperatiflerinin ürettiği pekmez ve el dokuması kilimlerle gelirlerini %25 artırdı. Diyarbakır Valiliği’nin verilerine göre, Hilar’ın turizm geliri 30 milyon TL’yi aştı.
Kültürel açıdan, Hilar Mağaraları Diyarbakır’ın çok kültürlü yapısını yansıtıyor. Kürtçe, Türkçe ve Zazaca konuşulan bölgede, Dengbêj hikayeleri mağaraların yankılarında hayat buluyor. Yerel halk, mağaraların çevresindeki Hilar Çayı’nda düzenlenen pikniklerle kültürel bağlarını güçlendiriyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 2025’te başlattığı “Hilar Biyoçeşitlilik Koruma Projesi”, bölgenin doğal zenginliğini korumayı hedefliyor.