Çayönü'nden Günümüze Uzanıyor: İnsanlık Tarihinin İlk Evi Diyarbakır'da
Diyarbakır’ın Ergani ilçesi sınırlarında yer alan ve 12 bin yıllık geçmişiyle insanlık tarihine ışık tutan Çayönü Tepesi’nde yürütülen arkeolojik kazılar, dikkat çeken yeni bulgularla gündeme geldi. Neolitik Dönem'e ait önemli izler taşıyan bu bölgede ortaya çıkarılan bir yapı maketi, dünyanın ilk ev modeli olarak kabul ediliyor. Eser, şu anda Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nde ziyaretçilerini ağırlıyor.
Neolitik Yaşamın İzleri Çayönü'nde Ortaya Çıkıyor
Çayönü Tepesi, sadece Türkiye için değil, dünya arkeoloji literatürü açısından da eşsiz bir konuma sahip. Bu yerleşim alanı, tarımın başladığı ve insanların ilk kez toplu yaşamaya başladığı yerlerden biri olarak kabul ediliyor. 1964 yılında başlatılan kazı çalışmaları, zamanla hem ulusal hem de uluslararası düzeyde birçok bilim insanını bölgeye çekti. Bugün kazılar, bilimsel yöntemlerle sürdürülen uzun soluklu bir araştırma projesine dönüşmüş durumda.
Maketten Mimarîye: Evlerin Planı 12 Bin Yıl Önce Netleşmişti
Çayönü kazılarında ortaya çıkarılan ve bugün müzede sergilenen yapı modeli, dönemin mimarî anlayışını tüm ayrıntılarıyla yansıtıyor. Söz konusu maketin, düz damlı, tek odalı, subasmanlı ve merdivenli olması, mimarlık tarihi açısından oldukça çarpıcı veriler sunuyor. Arkeologlar, bu yapıların yalnızca yaşam alanı değil, aynı zamanda depolama ve sosyal etkileşim mekânları olarak da kullanıldığını değerlendiriyor. Yapının etrafında oluşturulan boşluklar, o dönem insanlarının birbirlerinin haklarına gösterdiği saygının işareti olarak yorumlanıyor.
Dünyanın En Eski Merdiveni ve Yapı Tasarımı Burada Başladı
Kazı başkanları, yapının mimari detaylarına dikkat çekerken, taş merdivenin dünya üzerindeki en eski örneklerden biri olabileceğine işaret ediyor. Yapının planında yer alan küçük avlular, odalara ayrılmış hücre tipi bir sistem ve katmanlı inşa biçimi, dönemin toplum yapısı ve teknik bilgisi hakkında da fikir veriyor. Arkeolojik olarak belgelenmiş bu ev modeli, Çayönü halkının yapılarını önce küçük ölçekli modellerle tasarladığını da ortaya koyuyor.
Çocuk Oyuncağı mı, Ritüel Nesnesi mi?
Maketin ne amaçla yapıldığına dair bilim insanlarının birkaç farklı yorumu bulunuyor. Kimileri bu modeli bir tür oyuncak olarak değerlendirirken, bazı araştırmacılar onun kutsal bir ritüelin parçası olduğuna inanıyor. Bir diğer teori ise bu maketin, yapı inşa sürecinde mimarî planlama amacıyla kullanıldığı yönünde. Yani Çayönü sakinleri, evlerini yapmadan önce küçük ölçekli taslaklar geliştiriyor, bu da onları dünyanın ilk "tasarımcıları" konumuna taşıyor.
Diyarbakır Müzesi’nden Arkeolojiye Işık Tutuluyor
Diyarbakır Arkeoloji Müzesi Müdürü, bu eserin bugüne kadar bölgede bulunmuş en iyi korunmuş maket ev örneği olduğunu belirtiyor. Maketin sergilendiği vitrin, ziyaretçilere Neolitik Çağ’daki yaşamı birebir deneyimleme imkânı sunuyor. Maketin iç ve dış yapısı, kapı yerleşimi, pencere boşlukları ve dam yapısıyla, dönemin mimari anlayışını günümüze taşıyor. Arkeologlara göre, Çayönü’nde keşfedilen 17 farklı maketten en sağlam olanı bu müzede bulunuyor.
Yeni bulgularla desteklenen bu eşsiz eser, hem akademik camiada hem de tarih meraklıları arasında büyük ilgi görüyor. Çayönü Tepesi'ndeki arkeolojik çalışmalar ise bölgenin daha pek çok gizemini açığa çıkarmak için devam ediyor.