Anadolu’nun en eski zanaatlarından biri olan kalaycılık, Diyarbakır’da son ustalarının verdiği mücadeleyle ayakta kalmaya çalışıyor. Bir zamanlar sokak sokak dolaşılarak bakır kapları kalaylayan ustaların sesi, bugün Sur ilçesindeki birkaç küçük dükkânda yankılanıyor. Yüzyıllardır mutfak kültürünün vazgeçilmez bir parçası olan bu meslek, yok olma riskiyle karşı karşıya.
Kalay, Mezopotamya’dan Günümüze Uzanan Bir Miras
Gümüş renginde, yumuşak yapısıyla bilinen kalay, insanlık tarihinin en eski metallerinden biri olarak dikkat çekiyor. Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü verilerine göre, kalay içeren alaşımların M.Ö. 3200-2500 yılları arasında Mezopotamya’da kullanıldığı biliniyor. Tarih boyunca sanayiden gemiciliğe, kimyadan mutfak kültürüne kadar pek çok alanda kullanılan kalay, Anadolu’da özellikle bakır kaplarla özdeşleşti.
Bakır Kapların Sağlığı Kalayla Korunuyor
Türk mutfağında yaygın olarak kullanılan bakır kaplar, kalaylanmadığında insan sağlığı açısından risk oluşturabiliyor. Kalay kaplama işlemi, bakırın yiyeceklerle doğrudan temasını engelleyerek hem sağlıklı kullanım sağlıyor hem de kapların ömrünü uzatıyor. Bu işlemi ustalıkla yapan zanaatkârlara ise “kalaycı” adı veriliyor.
Mahalle Aralarından Sessiz Atölyelere
Geçmişte kalaycılar, sabit dükkânlarının yanı sıra mahalle mahalle gezerek vatandaşların bakır kaplarını evlerinde kalaylardı. Günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası olan bu meslek, hazır mutfak ürünlerinin yaygınlaşması ve modern yaşamın etkisiyle zamanla gözden düştü. Bugün ise kalaycılık, sessiz ve mütevazı atölyelerde varlığını sürdürmeye çalışıyor.
En Büyük Sorun: Çırak Yokluğu
İleri yaşlarına rağmen mesleklerini bırakmayan ustalar, kalaycılığın en büyük sorununun çırak yetişmemesi olduğunu dile getiriyor. Atalarından öğrendikleri bu zanaatı büyük bir özveriyle sürdüren ustalar, kendilerinden sonra mesleği devralacak kimsenin olmamasından endişe ediyor.
Sur’da Son 5 Kalaycı Direniyor
Bugün Diyarbakır’ın Sur ilçesinde yalnızca 5 esnaf tarafından icra edilen kalaycılık, kaybolmaya yüz tutmuş meslekler arasında yer alıyor. Yüzyıllar boyunca Anadolu’nun kültürel hafızasında önemli bir yer edinen bu zanaat, gerekli destek sağlanmadığı takdirde yakın gelecekte tamamen yok olma riski taşıyor.
Kültürel Miras İçin Destek Çağrısı
Kalaycı ustalar, mesleğin yaşatılabilmesi için gençlerin teşvik edilmesi, meslek edindirme projelerinin artırılması ve geleneksel zanaatlara sahip çıkılması gerektiğini vurguluyor. Diyarbakır’ın kültürel mirasının önemli parçalarından biri olan kalaycılığın korunması, hem halk sağlığı hem de tarihsel değerlerin geleceğe aktarılması açısından büyük önem taşıyor.
