Diyarbakır, Mezopotamya'nın bereketli topraklarında yükselen surları, Hevsel Bahçeleri ve zengin kültürel mirasıyla tanınan bir şehir. Ama ya size, şehrin Ergani ilçesinde, toprağın derinliklerinde gizlenmiş, sadece 2025'te gün ışığına çıkan bir sırrı anlatsam? Diyarbakır Çayönü Tepesi'ndeki bu 9.500 yıllık kırmızı tabanlı yapı, insanlık tarihinin en erken yerleşik yaşam izlerinden birini barındırıyor ve Neolitik Dönem'in kolektif ritüellerine dair ipuçları sunuyor. Bu az bilinen arkeolojik hazine, Diyarbakır'ın turizm haritasını yeniden çizecek kadar eşsiz – peki, bu gizemli yapının ardındaki hikaye nedir?
Çayönü Tepesi: Uygarlığın Beşiği, Az Bilinen Bir Arkeolojik Mücevher
Diyarbakır'ın 12 bin yıllık Çayönü Tepesi, avcı-toplayıcı toplulukların tarıma ve yerleşik hayata geçişini belgeleyen dünyanın en önemli Neolitik sit alanlarından biri. Burası, Göbekli Tepe'den sonra Mezopotamya'nın en eski yerleşimlerinden; ancak Çayönü'nün büyüklüğü ve çeşitliliği onu benzersiz kılıyor. 1964'ten beri süren kazılarda, taş aletler, ızgara planlı evler ve hatta su kanalları gibi buluntular ortaya çıktı. Ama Eylül 2025'te, kazı ekibinin Terrazo Yapısı'nın hemen doğusunda keşfettiği bu kırmızı tabanlı yapı, siteyi bambaşka bir boyuta taşıdı.
Bu yapı, Çayönü'nde şimdiye dek bulunan ilk boyalı taban olarak tarihe geçti. Yaklaşık 9.500 yıl öncesine (MÖ 7.500 civarı) tarihlenen zemin, kırmızı pigmentle kaplanmış ve mozaikli tabanıyla ünlü Terrazo Yapısı'na benzerlik gösteriyor. Ancak farkı burada: Kırmızı renk, Neolitik toplulukların sembolik ritüellerini işaret ediyor. Arkeologlar, bu yapının bir topluluk toplanma alanı veya ritüel mekanı olabileceğini düşünüyor – belki de bereket duaları için, belki de mevsimsel törenler için. Diyarbakır'ın bu az bilinen özelliği, sadece bir kazı buluntusu değil; insanlığın kolektif hafızasına dair bir pencere.
Neden Bu Keşif Diyarbakır'ı Yeniden Tanımlıyor?
Düşünün: 12 bin yıl önce, Dicle Nehri'nin kıyısında, Ergani'nin verimli ovalarında yaşayan atalarımız, avcılıktan vazgeçip buğdayı ekerken, kırmızı renkle zemini boyuyorlardı. Bu, Diyarbakır az bilinen tarihi yerler listesinde zirveyi kapıyor çünkü:
Dünya Tarihi İçin Önemi: Çayönü, yerleşik hayatın ilk adımlarını belgeleyen nadir sitlerden. Yeni yapı, Neolitik Dönem'in sosyal dinamiklerini aydınlatıyor – bireysel değil, kolektif bir kültürün izleri.
Turistik Potansiyel: Henüz tur rehberlerinde yer almayan bu hazine, Diyarbakır surları ve Ulu Cami gibi ikonik noktalara alternatif bir rota sunuyor. Gelecekte, sanal turlar veya rehberli kazı gezileriyle ziyaret edilebilir hale gelebilir.
Bilimsel Gizem: Kırmızı pigment nereden geldi? Ritüeller ne anlama geliyordu? Bu sorular, Diyarbakır'ı arkeoloji meraklılarının radarına sokuyor.
Eğer Diyarbakır hakkında az bilinen gerçekler arıyorsanız, Çayönü'nün bu kırmızı tabanlı yapısı tam bir sürpriz. Şehrin kalabalık çarşılarından uzaklaşıp, tarihin nabzını tutmak için Ergani'ye bir gezi planlayın. Belki de bir sonraki kazıda, sizin adınıza bir sır daha açığa çıkar!
Diyarbakır Çayönü kazıları hakkında daha fazla detay için Dicle Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nün güncellemelerini takip edin. Bu hikaye, Mezopotamya'nın sonsuz döngüsünü hatırlatıyor: Toprak her zaman yeni bir hikaye fısıldar.